Nagranie z Wydarzenia Prezentacje (komplet)
Zaplanowane na 5 czerwca piąte seminarium Obserwatorium Transformacji Energetycznej było równocześnie ósmym wykładem w ramach cyklu „Konteksty Transformacji Energetycznej”. Podczas spotkania mgr inż. Paweł Kwasnowski przedstawił niemal pełną relację z autorskich prac poświęconych weryfikacji metodyki wskaźnika gotowości budynków do inteligencji (SRI). Poruszono pięć odrębnych zagadnień.
Pierwsza część była wykładem wprowadzającym do problematyki wskaźnika SRI. Już od przynajmniej 10 lat wiadomo było, że jego wprowadzenie jest konieczne. W całej Europie budynki mieszkalne pochłaniają nawet 40% energii z unijnego systemu, a 80% tej energii zużywane jest na potrzeby komfortu w budynkach mieszkalnych. W celu poprawy efektywności energetycznej i ogólnych właściwości budynków Parlament Europejski uchwalił w 2018 roku kolejną aktualizację dyrektywy EPBD, w której po raz pierwszy prawnie zastosowano termin „smart buildings”. W Dyrektywie określono wymagania stawiane współczesnym budynkom i wskazano sposób oceny ich spełniania. W rezultacie zmieniło się podejście do modernizacji energetycznej budynków, zmierzając w kierunku bardziej rozwiniętej automatyzacji i współdziałania wszystkich instalacji technicznych w budynkach. Prelegent wielokrotnie podkreślał, że , że miarą spełniania przez budynki postawianych wymagań jest właśnie wskaźnik gotowości budynków do inteligencji.
Kolejna aktualizacja Dyrektywy z 2024 r. zapowiada konieczność wdrażania w krajach członkowskich takich modernizacji opartych na inteligentnych rozwiązaniach, aby zasoby budowlane Unii Europejskiej spełniały wymogi określone w dyrektywach EPBD . Zapowiada także uruchomienie w drugiej połowie 2027 r. europejskiego systemu oceny wskaźnika SRI dla budynków niemieszkalnych o zapotrzebowaniu na moc dla systemów komfortu powyżej 290 kW.
Aby można było mówić o inteligentnych budynkach, powinny one spełniać siedem kluczowych kryteriów zgrupowanych w obszarach: oszczędność energii, niezawodność, komfort, wygoda, zdrowie, informacja dla użytkownika oraz elastyczność zasilania, odnoszących się do obszarów Budynek (pierwsze dwa wymagania), Użytkownik (kolejne cztery) oraz Zasilanie. Poziom spełniania tych wymagań, nazywanych kryteriami wpływu, ocenia się na podstawie istniejących w budynku instalacji technicznych (tzw. domen technicznych), szczegółowych właściwości tych instalacji, nazywanych usługami technicznymi oraz sposobów sterowania tych usług (w niektórych przypadkach - innych właściwości tych usług), nazywanych poziomami funkcjonalności usług. Ocena obejmuje właściwości dziewięciu instalacji branżowych, takich jak: ogrzewanie, ciepła woda użytkowa, chłodzenie, wentylacja, okna i osłony przeciwsłoneczne, gospodarowanie energią oparte na własnych źródłach i magazynach energii oraz współdziałaniu z inteligentnymi sieciami zasilającymi, również w zakresie samoograniczania zapotrzebowania, ładowanie pojazdów elektrycznych oraz system monitoringu i sterowania instalacjami technicznymi budynku. Wskaźnik SRI będzie przede wszystkim narzędziem do oceny racjonalnych kierunków modernizacji instalacji technicznych budynków (a nie tylko metodą do polepszania ich efektywności energetycznej).
Skuteczność obliczenia wskaźnika SRI moderator seminarium przedstawił za pomocą tabel opisujących trzy różne przypadki: kamienicy z lat 60. z zainstalowanymi termostatami, budynków akademickich z lat 2010–2020 oraz doświadczalnego budynku naukowo-badawczego zbudowanego w celu badania efektywności energetycznej. Przedstawione wyniki oceny budynków pokazały pozytywne zmiany w budownictwie, ale również wpływ przeznaczenia budynków na wartość wskaźnika. Im wyższy jest poziom zastosowania inteligentnych technologii wykorzystujących współdziałanie pomiędzy instalacjami technicznymi, tym wyższa jest wartość wskaźnika SRI. Prelegent poinformował, że obecnie ocena skuteczności ewaluacji wskaźnika SRI jest testowana w 16 państwach UE. Realizowane testy wykazały, że metodyka skutecznie identyfikuje poziom spełniania przez budynki właściwości wymagane przez EPBD, ale jednocześnie ujawniły, że w przypadkach niektórych budynków, zwłaszcza o rozbudowanych właściwościach użytkowych (różne funkcjonalności użytkowania w różnych częściach budynku) aktualnie nie można przeprowadzić skutecznej oceny wartości SRI dla całego budynku.
Drugą część seminarium moderator zatytułował „Miejsce i rola wskaźnika gotowości budynku do inteligencji (SRI) w projekcie OTE”. Prace badawcze Pawła Kwasnowskiego są częścią głównych działań Obserwatorium Transformacji Energetycznej, w szczególności włączenia wskaźnika SRI jako jednego z czynników obliczania Indeksu Transformacji Energetycznej opracowywanego przez zespół OTE.
Prace badawcze nad oceną wskaźnika SRI niewątpliwie wpisują Polskę w międzynarodowe działania naukowe na rzecz unijnych narzędzi wspierających transformację energetyczną. Ponadto, umożliwiają również przygotowanie krajowej branży budowlanej na przyjęcie tych nowych procedur. Dzięki krytycznej analizie wskaźnik SRI może stać się precyzyjnie dopracowanym narzędziem stosowanym w nieodzownym procesie racjonalnej modernizacji zasobów budowlanych Unii Europejskiej, pozytywnie wpływającym na efektywność energetyczną i inne właściwości budynków wymagane przez dyrektywy EPBD.
Trzecia część seminarium była omówieniem testowej fazy ewaluacji metodyki SRI w Unii Europejskiej. Od 2022 roku do połowy 2024 roku przetestowano w sumie ok. 300 budynków. W odniesieniu do całej puli przebadanych budynków, bez uwzględniania powierzchni budynku i roku budowy, testy wykazały większy poziom nasycenia inteligentnymi technologiami budynków niemieszkalnych, niż budynków mieszkalnych. Ta sama relacja ujawniła się przy uwzględnieniu roku budowy obiektu. Co ciekawe, można było zaobserwować znaczący wzrost wskaźników SRI budynków zbudowanych po 2010 r. Badanie wykazało także zależność wartości wskaźnika od powierzchni użytkowej .budynków. Zasadniczo budynki mieszkalne wykazywały się wyższym poziomem wskaźnika SRI dla większości kategorii powierzchni użytkowych, w szczególności dla obiektów jednorodzinnych (niezależnie od roku budowy) oraz dużych obiektów wielorodzinnych budowanych współcześnie. W przypadku domów jednorodzinnych przyczyny tego stanu rzeczy można wyjaśnić większą dbałością prywatnych właścicieli o komfort i koszty utrzymania obiektów, a w drugim przypadku – wykorzystywaniem przez dużych inwestorów instytucjonalnych dofinansowań z funduszy unijnych budownictwa wysoko ekologicznego i szerokiego, wielkoskalowego stosowania odnawialnych źródeł i magazynów energii. Tendencje powyższe można zaobserwować także w Polsce.
Testy udowodniły, że działania podjęte przez UE w zakresie modernizacji zasobów budowlanych zaczynają przynosić rezultaty, co jest wyraźnie widoczne w budynkach powstających po roku 2010. Prelegent jednak stwierdził, że metodyka wymaga jeszcze udoskonaleń w zakresie aktualizacji katalogu usług technicznych i ich poziomów funkcjonalności oraz zwiększenia elastyczności i możliwości ewaluacji budynków o różnych sposobach użytkowania i wyposażenia technicznego w wydzielonych częściach budynku.
Czwarta część spotkania dotyczyła testowaniu metodyki SRI w Polsce w ramach projektu Obserwatorium Transformacji Energetycznej. Prelegent przedstawił plany działań i zakres zaawansowania prac w fazie badań przemysłowych oraz w fazie badań przedwdrożeniowych Projektu. W fazie badań przemysłowych najważniejszym rezultatem było formalne wprowadzenie Polski do europejskie fazy testów metodyki ewaluacji wskaźnika SRI pod egidą Dyrekcji Generalnej ds. Energii Komisji Europejskiej. Umożliwiło to oficjalny dostęp do narzędzi do ewaluacji oraz bieżącą współpracę i wymianę doświadczeń z partnerami fazy testów w państwach uczestniczących. Działania obejmował ponadto przygotowanie publikacji informujących o SRI, opracowanie polskiej wersji językowej arkusza kalkulacyjnego do wykonania obliczeń wskaźnika i arkuszy wspomagających wykonywanie audytów budynków oraz przygotowanie materiałów informacyjnych i szkoleniowych. W fazie badań przemysłowych wykonano także ewaluację 10 rzeczywistych budynków, których wyniki zostały zaprezentowane i skomentowane. Dziewięć z przebadanych budynków uzyskało wyniki typowe dla okresu ich budowy. Wyjątkiem był eksperymentalny budynek Politechniki Krakowskiej z 2014 roku (Małopolskiego Laboratorium Budownictwa Energooszczędnego), który dzięki zaawansowanym instalacjom technicznym i systemom sterowania osiągnął wyjątkowo wysoki wskaźnik SRI na poziomie 63,5%.
Przedstawiono opracowaną w trakcie badań syntetyczną charakterystykę budynku, która w sposób bardzo przejrzysty przedstawia komplet informacji o stanie instalacji technicznych budynku i ich funkcjonalnościach. Charakterystyka pozwala wykazywać różnice pomiędzy budynkami o różnych wartościach wskaźnika SRI. Prelegent zaprezentował wykresy porównawcze wartości średnich wskaźnika SRI uzyskanych w pierwszej i drugiej fazie badań w Polsce na tle wyników średnich z badań w Unii Europejskiej. W fazie prac przedwdrożeniowych przeprowadzono ewaluację 12 budynków Kampusu 600-lecia Odnowienia Uniwersytetu Jagiellońskiego. Przygotowano także materiały do szkolenia audytorów i przeprowadzono pierwsze, stacjonarne szkolenie dla grupy 13 osobowej. W końcowej części wystąpienia Prelegent przedstawił zestawienie uwag dotyczących metodologii ewaluacji, które wyniknęły z prowadzonych prac.
Kolejnym ciekawym przypadkiem były budynki kampusu Uniwersytetu Jagiellońskiego, wzniesione w latach 2001 - 2017 z okazji 600-lecia Odnowienia Uniwersytetu Krakowskiego. Zestawiając wyniki kampusu ze zbiorczymi rezultatami budynków w UE i Polsce, Kwasnowski ujawnił znaczącą różnicę oceny SRI i wyjątkowość kompleksu znajdującego się na krakowski Ruczaju. Podczas gdy wartości końcowe SRI dla Unii i Polski oscylowały w okolicy 30%, to budynki Kampusu osiągnęły wyniki powyżej 40%, chociaż powstały znacznie wcześniej niż zdefiniowana została metodyka obliczania wskaźnika SRI.
Za ogólnie wysoką ocenę SRI kampusu UJ może odpowiadać wczesna decyzja uczelni o wdrożeniu systemów automatyzacji i cyfryzacji budynków. Zaproponowane wówczas, w 1999 r. przez autora referatu paradygmaty inteligencji budynków, których słuszność potwierdziło nawet badanie NIK przeprowadzone po wzniesieniu pierwszego budynku Kampusu, zostały konsekwentnie wdrożone w pozostałych obiektach. To właśnie zastosowanie tych paradygmatów przyniosło wysokie wyniki oceny SRI tego kompleksu. Zasady zastosowane w Kampusie są dzisiaj podstawą spełniania przez budynki wymagań stawianych przez dyrektywy EPBD. Już w latach 90. podjęto trafną ocenę dotyczącą konieczności unowocześnienia kompleksów zależnych od energii wykorzystaniu synergii pomiędzy systemami odpowiedzialnymi za jej emisję. Ocena ta bazowała na polskich badaniach nad rozproszonymi systemami sterowania instalacjami technologicznymi w przemyśle prowadzonych w AGH. Doświadczenia z tych badań przeniesiono na instalacje techniczne budynków. Instalacje te natury rzeczy są rozproszone (rozległe) z powodu konieczności dostarczania energii do każdego pomieszczeniu budynku w celu zapewnienia komfortu użytkowania. Wyniki oceny właściwości budynków Kampusu narzędziem analitycznym, które zostało opracowane po 20 latach od czasu projektowania pierwszego obiektu wydają się być najlepszym potwierdzeniem trafności paradygmatów inteligencji budynków zastosowanych przy tej inwestycji.
_________
Ambasadorzy komentują: refleksje po seminarium
Tematyka wydarzenia spotkała się z dużym zainteresowaniem również wśród uczestników programu Ambasadorzy Transformacji Energetycznej 2025. Poniżej prezentujemy wybrane komentarze, które pokazują, jak przedstawione zagadnienia rezonują z młodym pokoleniem specjalistów i pasjonatów energetyki:
Artur Bystrai, Ambasador Transformacji Energetycznej: Fakt, że stare budynki generują aż 1/3 gazów cieplarnianych i zużywają 40% całkowitego zapotrzebowania na energię w Unii Europejskiej, pokazuje, że temat inteligentnych rozwiązań w budownictwie dotyczy nie tylko specjalistów, ale każdego z nas. Tym bardziej, że sektor budynków to największy konsument energii w UE. Większy niż transport (30%) i przemysł (również 30%), co wyraźnie pokazuje, gdzie leży największy potencjał do realnych oszczędności i redukcji emisji. Zgodnie z wykładem pana Kwasnowskiego, jeśli w budynkach najwięcej energii pochłaniają urządzenia zapewniające nam komfort, to oznacza, że sposób, w jaki korzystamy z tych funkcji, a także sam wskaźnik SRI staje się bardzo ważnym społecznym i ekonomicznym tematem.
Zachęcamy do śledzenia kolejnych wydarzeń z cyklu – warto być na bieżąco z tym, co może już wkrótce zmienić energetyczny krajobraz Polski i Europy.
