Zaplanowane na 5 czerwca piąte seminarium Obserwatorium Transformacji Energetycznej było równocześnie ósmym wykładem w ramach cyklu „Konteksty Transformacji Energetycznej”. Podczas spotkania mgr inż. Paweł Kwasnowski przedstawił niemal pełną relację z autorskich prac poświęconych weryfikacji wskaźnika gotowości budynków do inteligencji (SRI). Poruszono pięć odrębnych zagadnień.
Pierwsza część była wykładem wprowadzającym do problematyki wskaźnika SRI. Już od przynajmniej 10 lat wiadomo było, że jego wprowadzenie jest konieczne. W całej Europie budynki mieszkalne pochłaniają nawet 40% energii z unijnego systemu, a 80% tej energii zużywane jest na potrzeby komfortu, takie jak ogrzewanie i chłodzenie. W celu poprawy efektywności energetycznej Bruksela wystosowała w 2018 roku dyrektywę EPBD, w której po raz pierwszy prawnie zastosowano termin „smart buildings”. W rezultacie zmieniło się podejście do modernizacji energetycznej budynków, zmierzając w kierunku bardziej rozwiniętej automatyzacji i autonomizacji. Kwasnowski wielokrotnie podkreślał, że precyzyjniej należałoby mówić o „wskaźniku gotowości do inteligencji budynku”. Dyrektywa nakłada również obowiązek, aby nowe budownictwo w krajach członkowskich spełniało jej wymogi najpóźniej do 2027 roku, tzn. instalacje w budynkach powinny umożliwiać implementację systemów inteligentnych poprawiających efektywność energetyczną.
Aby można było mówić o inteligentnych budynkach, powinny one spełniać siedem kluczowych kryteriów zgrupowanych w obszarach: oszczędność energii, niezawodność, komfort, wygoda, zdrowie, informacja dla użytkownika oraz elastyczność zasilania. Na podstawie tych kryteriów ocenie wskaźnika SRI podlegają instalacje techniczne wraz z ich funkcjonalnością i sposobami sterowania (tzw. domenami technicznymi budynku), możliwe usługi techniczne oraz poziomy ich funkcjonalności. SRI ma odpowiadać na potrzeby energetyczne budynków, uwzględniając m.in. zasilanie oświetleniem, ogrzewanie wody, wentylację, ładowanie pojazdów czy monitoring. Wskaźnik SRI będzie narzędziem przede wszystkim dla audytorów ewaluujących budynki pod kątem efektywności energetycznej.
Skuteczność obliczenia wskaźnika SRI moderator seminarium przedstawił za pomocą tabel opisujących trzy różne przypadki: kamienicy z lat 60. z zainstalowanymi termostatami, budynków akademickich z lat 2010–2020 oraz doświadczalnego budynku akademickiego. Tabela wskaźnikowa ukazała pozytywne zmiany w budownictwie, ale również wpływ samej użyteczności budynków. Im bardziej budynki muszą polegać na technologiach i energii ze względu na swoje funkcje, tym bardziej można je uznać za inteligentne. Kwasnowski przypomniał również, że obecnie ocena skuteczności wskaźnika SRI jest testowana w 16 państwach UE, a jego aktualizacja powinna uwzględniać rozszerzony katalog usług oraz poziomy funkcjonalności, szczególnie w budownictwie przemysłowym. Należy oczekiwać, że SRI stanie się dopracowanym narzędziem wspierającym poprawę efektywności energetycznej.
Drugą część seminarium moderator zatytułował „Miejsce i rola wskaźnika gotowości budynku do inteligencji (SRI) w projekcie OTE”. Prace badawcze Pawła Kwasnowskiego są częścią głównych działań Obserwatorium Transformacji Energetycznej, w szczególności włączenia wskaźnika SRI jako jednego z czynników obliczania Indeksu Transformacji Energetycznej opracowywanego przez zespół OTE. Od października 2023 roku Paweł Kwasnowski zrealizował komplet 12 etapów badań przemysłowych, a obecnie finalizuje do listopada 2025 roku kolejne 10 etapów w fazie badań przedwdrożeniowych.
Prace badawcze nad oceną wskaźnika SRI niewątpliwie wpisują Polskę w międzynarodowe działania naukowe na rzecz unijnych narzędzi wspierających transformację energetyczną. Ponadto, umożliwiają również przygotowanie krajowej branży budowlanej na przyjęcie tych nowych procedur. Dzięki krytycznej analizie wskaźnik SRI może stać się precyzyjnie dopracowanym elementem proceduralnym, pozytywnie wpływającym na efektywność energetyczną zarówno starych, jak i nowych budynków w Europie.
Trzecia część seminarium była omówieniem testowej fazy ewaluacji metodyki SRI w Unii Europejskiej. Prace testowe realizowane na różnych przypadkach wykazały, że budynki niemieszkalne są lepiej przystosowane do wdrożenia inteligentnych systemów od budynków mieszkalnych, jak ma wynikać z ocen opartych na wskaźniku SRI. Sytuacja ulega odwróceniu, gdy punktem odniesienia stanie się powierzchnia. Duże domy jednorodzinne, zwłaszcza rezydencje, uzyskują lepsze wskaźniki niż budynki niemiekszalne, związane z biurami i zakładami produkcyjnymi. Podobną zmianę obserwuje się w budynkach o powierzchni powyżej 25 tysięcy metrów kwadratowych. Wyjątkowym przypadkiem okazały się budynki z mieszanymi funkcjami lub usługami występującymi tylko w części obiektu. Ich ocena stała się mniej jednoznaczna.
Czwarta część spotkania dotyczyła testowaniu metodyki SRI w Polsce, z naciskiem na możliwość dostosowania wskaźnika do krajowych standardów budowlanych. Przedstawione informacje mogą być szczególnie przydatne dla audytorów, którzy wkrótce rozpoczną szkolenia z oceniania budynków zgodnie z kryteriami SRI. Prowadzenie lokalnych testów może znacząco wpłynąć na użyteczność wskaźnika, ponieważ – jak zauważył Kwasnowski – język angielski w kontekście technicznym jest mniej precyzyjny niż język polski. Dokładne tłumaczenie dokumentacji jest kluczowe dla audytorów, aby prawidłowo interpretowali swoje zadania.
W ramach prac realizowanych pod szyldem Obserwatorium Transformacji Energetycznej, w pierwszym etapie przeanalizowano dziewięć rzeczywistych budynków, uzyskując wartości SRI typowe dla okresu ich budowy. Wyjątkiem był eksperymentalny budynek Politechniki Krakowskiej z 2014 roku (Małopolskiego Laboratorium Budownictwa Energooszczędnego), który dzięki zaawansowanym instalacjom i systemom kontroli osiągnął wyjątkowo wysoki wskaźnik SRI na poziomie 63,5%.
Kolejnym ciekawym przypadkiem były budynki kampusu Uniwersytetu Jagiellońskiego, wzniesione w latach 2001 - 2017 z okazji 600-lecia działania uczelni. Zestawiając wyniki kampusu ze zbiorczymi rezultatami budynków w UE i Polsce, Kwasnowski ujawnił znaczącą różnicę i wyjątkowość komplektu znajdującego się na krakowski Ruczaju. Podczas gdy wartości SRI dla Unii i Polski nie przekraczały 40%, to budynki kampusu osiągnęły wyniki w wyższym przedziale, 40–60%. Wyjątkiem był wskaźnik dotyczący zasilania, który w kampusie był niższy niż średnia unijna (16,3% > 14,2%).
Za ogólnie wysoką ocenę SRI kampusu UJ może odpowiadać wczesna decyzja uczelni o wdrożeniu systemów automatyzacji i cyfryzacji budynków. Już w latach 90. podjęto trafną ocenę dotyczącą konieczności unowocześnienia kompleksów zależnych od energii. Ocena ta bazowała na polskich badaniach nad rozproszonymi systemami zarządzania energetyką przemysłową, co wskazuje na kompetencje i szeroką wiedzę polskich naukowców, w tym Pawła Kwasnowskiego i jego współpracowników. Ich badania wyróżniają się zarówno skalą, jak i precyzją analiz dotyczących modernizacji sektora budownictwa oraz potencjału wdrażania rozwiazań typu smart.
_________
Ambasadorzy komentują: refleksje po seminarium
Tematyka wydarzenia spotkała się z dużym zainteresowaniem również wśród uczestników programu Ambasadorzy Transformacji Energetycznej 2025. Poniżej prezentujemy wybrane komentarze, które pokazują, jak przedstawione zagadnienia rezonują z młodym pokoleniem specjalistów i pasjonatów energetyki:
Artur Bystrai, Ambasador Transformacji Energetycznej: Fakt, że stare budynki generują aż 1/3 gazów cieplarnianych i zużywają 40% całkowitego zapotrzebowania na energię w Unii Europejskiej, pokazuje, że temat inteligentnych rozwiązań w budownictwie dotyczy nie tylko specjalistów, ale każdego z nas. Tym bardziej, że sektor budynków to największy konsument energii w UE. Większy niż transport (30%) i przemysł (również 30%), co wyraźnie pokazuje, gdzie leży największy potencjał do realnych oszczędności i redukcji emisji. Zgodnie z wykładem pana Kwasnowskiego, jeśli w budynkach najwięcej energii pochłaniają urządzenia zapewniające nam komfort, to oznacza, że sposób, w jaki korzystamy z tych funkcji, a także sam wskaźnik SRI staje się bardzo ważnym społecznym i ekonomicznym tematem.
Zachęcamy do śledzenia kolejnych wydarzeń z cyklu – warto być na bieżąco z tym, co może już wkrótce zmienić energetyczny krajobraz Polski i Europy.
