Seminarium #3 odbyło się 14 marca 2024 r. i było koordynowane i prowadzone przez kierownika B+R projektu Obserwatorium Transformacji Energetycznej, prof. Łukasza Lacha z AGH. Rozpoczął on od przedstawienia informacji na temat samego projektu.
Jako główne cele OTE wskazał: monitorowanie i modelowanie transformacji energetycznej (TE), ułatwianie podejmowania decyzji przez interesariuszy (administrację centralną i regionalną, przedsiębiorców i obywateli), tworzenie narzędzi do kreowania polityki TE przez ośrodki decyzyjne, zachowanie podejścia całościowego – uwzględnienie wszystkich aspektów i kontekstów procesów transformacyjnych. Aby zrealizować te zadania, konieczny jest dostęp do analiz oraz dedykowanych narzędzi – i takie właśnie produkty ma dostarczyć OTE. Jako cechy charakterystyczne projektu Lach wymienił: próbę podejścia całościowego; spójność, transparentność i adekwatność metodologii; ocenę kosztów (rynkowych, społecznych itd.) oraz stosowanie naukowych i bezstronnych kryteriów. Podkreślił, że bardzo ważnym elementem OTE jest współpraca pomiędzy środowiskiem naukowym, biznesowym i administracyjnym różnego szczebla. Chodzi o to, by stworzyć przestrzeń do wspólnej dyskusji pomiędzy stronami, które na co dzień posługują się innym językiem i patrzą na te same kwestie z odmiennych perspektyw.
Pierwsze wystąpienie należało do prof. Lacha i nosiło tytuł „Rola Obserwatorium Transformacji Energetycznej w kształtowaniu gospodarczych efektów transformacji energetycznej w Polsce”. Prelegent podkreślił słowo „kształtowanie”. Wyjaśnił, że w OTE nie chodzi tylko o mierzenie efektów gospodarczych, które już zaistniały. Taka działalność oczywiście jest praktykowana, również przez analityków projektu, którzy już teraz badają gospodarcze konsekwencje prowadzenia pewnych procesów, np. wpływu programu Mój Prąd na PKB (przypomniał, że ze wszystkimi raportami opracowanymi dotychczas w ramach serii Analizy AGH można zapoznać się na stronie: https://www.energetyka-rozproszona.pl/artykuly/?phrase=&tag=analizy-agh). Innowacją OTE jest natomiast przeprowadzenie symulacji, na podstawie których będzie można wybrać najbardziej korzystny dla rozwoju społeczno-gospodarczego w Polsce przebieg TE, z uwzględnieniem aspektów ekonomicznego, środowiskowego i społecznego. Mając tę wiedzę, przy okazji osiągania celów bezwzględnych (tj. zmniejszenie emisji zanieczyszczeń, zwiększenie udziału OZE), można bowiem zmaksymalizować inne korzystne zjawiska.
Lach zaznaczył, że rolą OTE jest przede wszystkim wspieranie procesu podejmowania decyzji, dostarczanie decydentom wartościowych, jakościowych i ilościowych analiz pokazujących, jakie mogą być konsekwencje przyjęcia poszczególnych scenariuszy. Dodał, że analizom makroekonomicznym dokonywanym w ramach OTE przyświecają 4 główne zadania:
Następnie prof. Lach opisał pokrótce działania, które będą podejmowane w celu realizacji tych zadań. Podkreślił, że wszystkie te wysiłki mają jeden główny zamiar: programowanie TE w sposób gwarantujący istotne wsparcie dla rozwoju społeczno-gospodarczego kraju. Nie chodzi więc tylko o to, by osiągnąć określone parametry TE, ale również aby zrobić to w sposób, który przyniesie jak najwięcej korzyści dla społeczeństwa, np. finansowych czy dotyczących rynku pracy.
Prelegent jeszcze raz podkreślił, że ambicją OTE jest podejście holistyczne, czyli spojrzenie na jeden temat z wielu różnych perspektyw. To trudne zadanie, ale konieczne do podjęcia, by uzyskać racjonalny obraz przebiegu TE, który pozwoli podejmować trafne decyzje. Podkreślił, że taki sposób działania stanowi novum, gdyż istniejące do tej pory analizy były bardzo poszatkowane, cząstkowe, dotyczyły osobnych wymiarów i nie korespondowały ze sobą. Trudno też je ze sobą porównać, gdyż wychodzą z innych założeń.
Następnie Lach opowiedział, jak realizacja tego nadrzędnego celu została rozpisana na poszczególne zadania projektu OTE, a także omówił metodologię planowanych badań. Przedstawił przykładowe analizy opracowane przy użyciu wskazanej metodyki input-output, a dotyczyły one scenariuszy rozwoju branży produkującej kotły na pellet.
Nadmienił, że ważną częścią projektu ma być współpraca z organizacjami rozwijającymi energetykę rozproszoną, które współpracują z AGH, gdyż to one w dużej mierze dostarczą dane, na podstawie których podzespół projektowy będzie prowadził analizy. Przypomniał, że podczas I Kongresu Energetyki Rozproszonej organizacje te podpisały wspólne stanowisko w sprawie rozwoju ER: https://www.energetyka-rozproszona.pl/artykuly/wspolne-stanowisko-organizacji-rozwijajacych-energetyke-rozproszona/. Wyraził nadzieję, że podtrzymywanie tej współpracy zapewni trwałość działaniom OTE po okresie realizacji projektu. Na koniec przedstawił rekomendacje związane z przyszłością OTE, gdzie położył nacisk na zacieśnienie współpracy w zespole, tak by akcenty gospodarcze zaczęły stanowić jego fundament.
W drugiej części seminarium mgr inż. Monika Pepłowska przedstawiła referat przygotowany przez zespół naukowców z Instytutu Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN (obok prelegentki również: dr inż. Dominik Kryzia i dr hab. inż. Piotr Olczyk) pt. „Zastosowanie przepływów międzygałęziowych dla górnictwa węgla kamiennego”. Prelekcja przedstawiała efekty badań nad istniejącymi modelami w celu ich ewentualnej modyfikacji i wykorzystania istniejących danych. Badacze czerpali wiedzę z baz GUS-owskich i w tym sensie ich działania napotykały na charakterystyczne dla takiej sytuacji ograniczenia, które projekt OTE ma przezwyciężyć.
Punktem wyjścia do badań Moniki Pepłowskiej był fakt, że na mocy podpisanej umowy społecznej rząd wyznaczył datę końcową zamknięcia ostatniej kopalni w Polsce na 2049 r. Prelegentka postanowiła zatem przeanalizować, jaki wpływ będzie miał ten fakt na krajową gospodarkę. Zaznaczyła na wstępie, że w innych krajach europejskich, np. Belgii czy Francji, gdzie kopalnie węglowe zamknięto już wiele lat temu, nie przełożyło się to bezpośrednio na spadek PKB. To jednak za mało, by można było stwierdzić współzależność względem Polski. Dlatego badaczka postanowiła szerzej przyjrzeć się sprawie, z uwzględnieniem analizy literatury z przedmiotowego zakresu. Pepłowska dowodziła, że konsekwentny spadek wydobycia węgla kamiennego, obserwowany od lat 90., przekłada się na spadek zatrudnienia w górnictwie kamiennym. Zwróciła przy tym uwagę, że dane, które pozyskała z GUS, nie dają wystarczająco precyzyjnych informacji, żeby wyniki analiz rysował dokładny obraz rzeczywistości.
We wnioskach z zaprezentowanej analizy input-output Pepłowska podkreśliła, że mimo kurczenia się branży górniczej, polska gospodarka rozwija się, a PKB rośnie z roku na rok. Opracowana przez nią analiza dekarbonizacji pozwala przedstawić aspekty ekonomiczne i społeczne dla globalnych zmian. Wyniki prac pokazują, że przy redukcji wydobycia węgla kamiennego energetycznego o 25% PKB zmniejszy się zaledwie o 0,12%, zaś przy całkowitej redukcji PKB zredukuje się o 1,01%.
Następnie przyszedł czas na pytania od uczestników seminarium, na które odpowiadał cały zespół IGSMiE PAN.
W podsumowaniu seminarium prof. Lach podkreślił możliwość przeniesienia akcentów produkcyjnych i zmian strukturalnych na rynku pracy z aktywności związanych z produkcją węgla do nowych technologii energetycznych. Zauważył, że szybko rozwijające się sektory fotowoltaiki czy magazynów energii tworzą miejsca pracy, które mogłyby być zajmowane przez dotychczasowych pracowników branży górniczej. Zastrzegł, że oczywiście może wymagać to przekwalifikowania, ale z wykorzystaniem umiejętności i doświadczenia pracowników. Lach odesłał do artykułów publikowanych w czasopiśmie „Energetyka Rozproszona”, gdzie problem ten doczekał się szerszego opisu. Na koniec podał przykład konstruktywnego rozwiązania: osoby pracujące do tej pory w kopalniach przy fedrowaniu ziemi mogłyby znaleźć zatrudnienie przy pracach budowalnych pod nowe instalacje, dla których niejednokrotnie trzeba przekopać tunele czy drogi.
Wydarzenie realizowane w ramach projektu „Obserwatorium Transformacji Energetycznej jako instrument wspierania społeczno-gospodarczego rozwoju Polski (OTE)” współfinansowanego ze środków Narodowego Centrum Badań i Rozwoju w ramach programu badań naukowych i prac rozwojowych "Społeczny i gospodarczy rozwój Polski w warunkach globalizujących się rynków" GOSPOSTRATEG / Umowa nr GOSPOSTRATEG9/000D/2022 z dnia 27 czerwca 2023 r. (wartość projektu: 7 881 705 PLN, wartość dofinansowania: 7 719 705 PLN).
