W obecnej sutuacji geopolitycznej priorytetem w polityce europejskich państw, w tym także Polski, jest bezpieczeństwo energetyczne. Od czasu rosyjskiej inwazji na Ukrainę kluczową kwestią stała się rezygnacja z importu paliw kopalnych z Rosji, ponieważ Kreml wielokrotnie wykorzstywał swój potencjał naftowy do wywierania nacisku politycznego na Europę. Od 2022 roku UE wprowadziła 17 pakietów sankcji dotyczących importu paliw z Rosji, mimo to wciaż trafiają one na europejskie rynki. W celu wyeliminowania paliw kopalnych ze wschodu do końca 2027 roku, 6 maja Komisja Europejska opublikowała Mapę drogową na rzecz zakończenia importu energii z Rosji.

Ambasadorzy analizują

Niniejsze opracowanie przygotowała uczestniczka programu Ambasadorzy Transformacji Energetycznej. Ambasadorzy to baczni młodzi obserwatorzy współczesnego sektora energetycznego, którzy szukają rozwiązań, poznają perspektywy, a także dzielą się własnymi przemyśleniami.
Autorka: Iga Szumilas

Co już udało się osiągnąć?
Dzięki staraniom Unii Europejskiej od 2021 roku ilość import rosyjskich paliw kopalnych zmalal o blisko 80% (w 2021 roku było to ok. 100 mld euro, w 2024 mniej niż 22 mld). Dotychczasowe 17 pakietów unijnych sankcji pozwoliło zmniejszyć udział ropy pochodzącej z Rosji w całkowitym europejskim imporcie z 27% w 2021 do 3% w 2024, paliw stałych z 23% do 1%. Spadły także dostawy gazu ziemnego (o ok. 60%), pomimo, że do tej pory jego dostawy nie zostały w żaden sposób usankcjonowanae. Niestety ilość importowanego LNG (skroplonego gazu) z Rosji wzrosła o ok. 38%. Zgodnie z danymi Rady Europejskiej rosyjski gaz stanowił w 2024 mniej niż 19% całkowitego importu, a obecnie największym dostawcą
jest Norwegia. Polska całkowicie zrezygnowała z importu rosyjskiego gazu oraz ropy, choć jak podaje Polska Organizacja Gazu Płynnego, wciąż kupuje z Rosji frakcje do produkcji LPG.

Wewnętrzny sabotaż
Głównym problemem w dotychczasowej polityce UE jest konieczność zgody w ustaleniach wszystkich państw członkowskich, a kraje takie jak Węgry i Słowacja wykazują duży opór względem antyrosyjskiej polityki. Jako jedyne wciąż importują rosyjską ropę naftową, oraz zwiększyły swoją zależność od rosyjskiego gazu. Innymi dużymi importerami rosyjskich paliw są Belgia, Francja i Holandia. Stanowi to wyraźną lukę w polityce UE i podważa jej sprawczość. Nie jest to spowodowane brakiem odpowiedniej infrastruktury, ponieważ jak wynika z raportu Forum Energii i CREA, i Węgry i Słowacja mają odpowiednie aternatywne połączenia przesyłowe. W mapie drogowej zostało wyszczególnione, że oba kraje powinny odejść od importu paliw, jednak nie jest zbyt prawdopodobne, że przystąpią do tego bez formalnego nacisku.

Zewnętrzna dywersja
Inną kwestią obniżającą skuteczność sankcji nakładanych przez Unię są celowe działania Rosji mające na celu ich obejście. Obemują one szereg procederów takich jak:

• Korzystanie z floty cieni - transport ropy na tankowcach obsiugiwanych przez firmy z poza UE, nierespektujące sankcji. Statki te są zazwyczaj w złym stanie technicznym.
• Eksport ropy do krajów trzecich (głównie Turcji i Indii) i produkcja paliw w tamtejszych rafineriach, a następnie ich sprzedaż za konkurencyjne ceny.
• Przeładunek ropy z tankowca na tankowiec na wodach terytorialnych państw UE. Pozwala to ukryć pochodzenie paliwa, które następnie jest sprzedawane w Europie. Taka praktyka oprócz niszczenia unijnej polityki, niesie ze sobą poważne ryzyko katastrofy ekologicznej.
• Produkcja i eksport tanich nawozów. Nadwyżki gazu ziemnego spowodowane zmniejszonym eksportem są wykorzystywane do produkcji nawozów azotowych, które następnie są sprzedawane po dużo niższej cenie, co niesie zagrożenie dla krajowychprodukcjiw Europie.

Co dalej?
Unia Europejska chce zakończyć import paliw kopalnych z Rosji do końca 2027. Przedstawiona 6 maja mapa drogowa zawiera kolejne propozycje zakazów i ceł. Zobowiązuje też każdy kraj członkowski do przedstawienia do marca 2026 krajowego planu odejścia od rosyjskiej ropy i gazu. Czasu na przygotowanie dokumentójewst niewiele i można spodziewać się sprzeciwu ze strony niektórych państw członkowskich, więc ciężko stwierdzić czy uda utrzymać się termin końca 2027. Wypełnienie unijnych nakazów wymaga znalezienia aternatywnych łańcuchów dostaw, co jak pisze Wojciech Jakóbik, jest całkowicie osiągalne, wymaga jedynie wysiłku politycznego, a nie wszystkie kraje chcą go podjąć. Innym rozwiązaniem jest zmniejszenie popytu poprzez większe wykorzystanie odnawialnych źródeł energii. Rekomendacje UE skupiają się głównie na sankcjonowaniu rosyjskich paliw i zmianie źródeł dostaw, a nie na generalnym odchodzeniu od paliw kopanych. Odpowiednio prowadzona transformacja energetyczna może znacząco pomóc w uniezależnieniu się europejskiej energetyki od Rosji, ponieważ zmniejsza zapotrzebowanie na import ropy i gazu oraz pozwala na większą suwerenność krajowych systemów. Zakończenie importu jest zagadnienieniem kluczowym w obecnych czasach, a wykorzystanie OZE może w dużym stopniu ułatwić osiągnięcie tego celu.

Źródła:
Bezpieczneństwo energetyczne Unii Europejskiej. Jak uniezależnić się od rosyjskich paliw
do korica 2027 r.? Forum Energii i Centre for Research on Energy and Clean Air (CREA)
EUROPEAN COMMISSION Roadmap towards ending Russian energy imports
Jak naprawdę idzie Europie rozwód z gazem i ropą z Rosji? wiakobik.com
Skąd UE czerpie gaz? - consilium.europa.eu
Raport roczny POGP na 2024 rok, za: "PulsBiznesu"